Milli Mücadeleye Katılan Efeler
YÖRÜK ALİ EFE, DEMİRCİ MEHMET EFE, GÖKÇEN EFE, KILLIOĞLU HÜSEYİN EFE , DANİŞMENTLİ İSMAİL EFE , ESE EFE, MESUTLULU MESTAN EFE, GERMENCİKLİ SARI EFE, KOZALAKLI MEHMET EFE, SANCAKTARIN ALİ EFE , DOKUZUN HASAN HÜSEYİN EFE, KECECİ ALİ EFE, SÖKELİ CAFER EFE, İZMİRLİ İSMAİL EFE, AYŞE ÇAVUŞ, ÇİFTLİKLİ KÜBRA, EMİR AYŞE EFE, TEKELİ İSMAİL EFE, SÖKELİ ALİ EFE ,TEKELİ İBRAHİM EFE, GURBETİN ALİ EFE, PARMAKSIZIN HASAN EFE.
Gökçen Efe (1891 - 1919)
Asıl adı Hüseyin'dir. 1891 yılında Ödemiş'de doğdu. Kurtuluş Savaşı'a katkılarıyla tanınan efe. Ünlü efelerden Çakırcalı Mehmed Efe'nin akrabası ve sağ koluydu. Tire'de Gümce Dağı'nda birkaç yıl eşkiyalık yaptıktan sonra Mahmud Celal Bey'in (Bayar) aracılığıyla 1914'te bağışlandı. İzmir ve yöresinin Yunanlılarca işgali üzerine gönüllü olarak Kurtuluş savaşı'na katıldı. 57. Tümen Komutanı Miralay Şefik (Aker) Bey'in gözetiminde oluşturulan Kuvay-ı Milliye örgütlenmesi içinde yer aldı.
Haziran 1919'da, Yunan ileri harekatını durduran Köşk Cephesi'nde savaştı. Fata ve Kemerdere'de baskınlar düzenledi .13 Kasım 1919'da Fata yöresinde Yunan birlikleriyle şiddetli bir çatışmaya girdi. Üç gün süren çatışmalardan sonra, siperine girmeyi başaran bir Yunan askerince 16 Kasım 1919'da süngülenerek öldürüldü.
Kıllıoğlu Hüseyin Efe
Aslen Aydın'nın Çine İlçesinin Yağcılar köyunden olup Yörük Ali Efe'nin hem dava arkadaşı hem de dost çetesinin lideriydi. Yörük Ali ve Kıllıoğlu çeteleri Kurtuluş Savaşı'nda aktif rol oynamışlar, Mustafa Kemal Atatürk önderliğindeki Türk ordusuna ellerinden gelen yardımı yapmışlardır. Savaşın bitimiyle silahını bırakmayan Efe, 1923 senesinde Aydın'ın Bozdoğan İlçesinde vurularak öldürüldü.
Danişmentli İsmail Efe ( 1878 -1946 )
Danişmentli İsmail Efe 1878 yılında Aydın'ın Danişment köyünde doğdu. Aydın'ı Yunan İşgali'nden kurtarmak için savaşan efelerden biridir. Milis Binbaşı rütbesiyle Aydın ve çevresi savunmasında ve Anzavur Ayaklanması'nde Kuva-yi Milliye güçlerinin içindedir.
Söke’li Cafer Efe (1890-1919)
1890’lı yılların başında Girit’in Kandiye şehrinin Kolena Köyü’nde doğmuş bir Türk’tür. Ailesi ile birlikte bağcılık ve zeytincilik yapmakta olan genç Cafer, bir rum olan Acaritsis’i öldürdükten sonra müebbet hapse mahkum olmuştur. Girit Adası’nda bulunan Türkler Cafer Efe lehine gösteriler ve baskınlar düzenleyince, adayı terk etmek koşuluyla serbest bırakmışlardır.
Cafer annesi Havva Kadın - babası Ibrahim Efendi - kardeşi Haydar ve bir kızkardeşiyle birlikte, önce Erdek’e, sonra Izmir’e daha sonra da Söke’ye gelerek yerleşmiştir. Gönüllü olarak askere giden Cafer, Balkan Savaşı'na katılmış ve ağır yaralanmış, Mondros Mütarekesi'yle ordunun terhis edilmesi sonunda Söke’ye dönmüştür.
Kurtuluş savaşı öncesi Söke ve çevresinde yaşayan Rumların işgalci Yunan kuvvetlerinden güç alarak bölgede yarattıkları şiddet ve baskılara karşı mücadeleye başlayan Cafer Efe bir grup Sökeli arkadaşlarıyla Mursallı, Yoran (Didim), Ortaklar, Balatçık, Germencik, Uluyol, Celse köylerindeki Yunan karakollarına baskınlar düzenlemiş, ulusal direnişin temellerini atmıştır.03 Temmuz 1919 günü Germencik’teki Yunan Birliğine yaptığı baskında, kurulan bir pusuya düşürülerek şehit olmuştur.
İzmirli İsmail Efe
İzmir’den yola çıkıp Ödemiş’in Mursallı Köyü’ndeki İsmail Efe’nin yanına gelen Mahmut Celal (Bayar) Bey’in de katılımıyla, Ödemiş Kaymakamı Zühtü Bey, Refik Şevket (İnce) Bey, jandarma tabur komutanı Yüzbaşı Tahir Bey, jandarma Yüzbaşısı Edip (Sarıefe) Bey, Mursalılı İsmail Efe ve kardeşi Ali Efe, Gökçen Hüseyin Efe, Yunanlıların İzmir’i işgal edeceklerinin duyulması üzerine, işgalden 2 ay önce 1919 Mart ayında “Kuvayi Milliye”yi örgütlemişlerdi.Ne var ki Yunanlıları durduramadılar. Yunan askeri Birgi yöresine yerleşti.
Tekeli İsmail Efe
Sarı Tekeli aşiretinden olan İsmail Efe ,Ödemişin Hamit (Yeşilköy) köyünde doğdu.Gençliğini dağlarda ve yaylalarda çalışarak geçirken Yörük Ali Efe ile tanıştı ve eniştesi oldu.Yörük Ali'nin isteği üzerine kızanı oldu.Milli mücadele yıllarında Aydın ve yöresinin kurtuluş mücadelesine katldı.
Sökeli Ali Efe
Kurtuluş Savaşı’nda batı cephesinde Demirci Mehmet Efe'ye bağlı görev yapmış bir efedir.Demirci Mehmet Efe'nin baş zeybeği Sökeli Ali, Yunan saldırısından korumak için gittiği Denizli'de önce Rum ahaliye ardından da yerli ahaliye zulme başlar. Soygun, haneye tecavüz ve ırza geçme olaylarından sonra ahali ayaklanır. Sökeli Ali ve adamlarını içki sofralarında basıp, tutarlar. Ellerinden silahlarını alırlar.Ancak ahali galeyan halindedir. Sökeli Ali ile arkadaşları hapsedilecekleri yere götürülürken Denizli'nin gençlerinden bir ikisi üzerlerine ateş açar. Sökeli Ali ile arkadaşı Kara Mustafa orada ölürler. (8 Temmuz 1920)
Demirci Efe 9 Temmuz 1920Denizli'yi basıp, Sökeli Ali Efe'nin ölümünden sorumlu tuttuğu 60 kişiyi öldürterek, efe'nin intikamını alır.
Mesutlulu Mestan Efe (1890 - 1967)
Mestan Efe, Aydın'ın Mesutlulu köyünden olup ,zeybekliğe ilk olarak Çakıcı Mehmet Efe'nin yanında başlamıştır. Ancak Mestan Efe katıldıktan kısa bir süre sonra Çakıcı Mehmet Efe ölmüştür. Çakıcı Mehmet Efe'den sonra liderliği Çakıcı'nın sağ kızanı olan Hacı Hüseyin Efe devralmıştır.
Kurtuluş Savaşı'nda, Mestan Efe`nin sorumlu olduğu bölge Aydın`ın Balta köyü ile Dalama`nın Karahayit köyü arasıdır.
Yunan kuvvetlerine ağır darbeler vurmuş, Aydın ilinin kurtuluşuna oğullarıyla birlikte katkıda bulunmuştur.
Mestan Efe cesur ve keskin zekasıyla Kurtuluş Savaşı'ndan sonra da Aydın'da büyük işlere imza atmıştır. Ünü ve şöhreti sevmediği için Aydın'da çok bilinmeyen bir efedir.
Emir Ayşe Efe (1896-1960)
Efe Ayşe 1896 yılında Aydın Merkez İmamköy’de doğmuştur. Babasının adı Mustafadır. 1910 yılında Kayacık Köyü nüfüsuna kayıtlı Mustafa adlı kişi ile evlenmiş, bu evlilikten iki kız çocuğu olmuştur.
Eşi Mustafa 1915 yılında Çanakkale Cephesinde askere alınmış ve bu cephede şehit düşmüştür. Efe Ayşe eşinin şehit düşmesi üzerine tekrar İmamköy’e yerleşmiştir.
Yunanlıların 1919 yılında Aydın’ı işgali sırasında İmamköy’ü ele geçirmeleri üzerine silahlanarak Umurlu’daki Sancaktar Ali Efe grubuna katılmıştır. Aynı gruptaki Çiftlikli Kübra ve Ayşe Çavuş ile birlikte ilk olarak Kepez sırtlarında düşmanla savaşmış, daha sonra Aydın Cephesinde yer almıştır. Düşmanın Aydın’dan birinci kez çıkartılması üzerine köyüne geri dönmüştür.
Aydın’ın Yunanlılar tarafından ikinci kez işgali üzerine Yörük Ali Efe grubuna katılarak Köşk Cephesindeki muharebelerde yer almış ve Milli Mücadelenin sonuna kadar savaşmıştır.
SANCAKTARIN ALİ EFE
1892 (R.1308) yılında Salavatlı Köyünde dünyaya gelmiştir.Babası Hacı Mehmet Efendi,Annesi Fadime Hanımdır.Dedesi Padişahın Sancaktarlığını yaptığı için ailesine köyde,Sancaktarlar derlerdi..
1915 yılında İzmir Cezaevinden kaçarak dağa çıkan Efe,önce Tireli Küçük Mehmet Efe ‘nin yanında bulunmuş, kızanı Ballesli İsmail ‘in kıskançlığı sebebiyle ayrılarak Salavatlı’da kendi takımını kurmuştur. İki buçuk sene dağda gezdikten sonra,Nurettin Paşa'nın aracılığıyla Aydın Mutasarrıflığına teslim olmuş, köyü Salavatlı'ya yerleşmiştir.Babası haram lokma yemeyeceğine dair yemin ettirdiğinden köyünde ziraatla uğraşmıştır.
Yörük Ali Efe Malgaç Baskınından sonra onunla görüşürek, hemen Milli Mücadeleye katılmıştır.Çete Ayşe'nin de Efesi olmuştur. Kepez Savaşında canla başla savaşmış,büyük kahramanlıklar göstermiştir.Aydın'a ilk giren Efelerdendir.Baldırından ve ayağından derin yaralar almıştır.Umurlu Savaşlarında da bulunmuştur.Bilhassa Üçyol Savaşındaki hizmetleri çok fazladır.
Sancaktar soy adını alan Efe,Zaferden sonra köyüne çekilmiş,düzenli bir hayat yaşamıştır.1977 yılında 95 yaşında vefat etmiştir. Mezarı Salavatlı'dadır.
Not: Bu bilgiler torunu Salih Sancaktar tarafından verilmiştir.
TEKELİ İBRAHİM EFE (1892-1986)
Tekeli İbrahim Efe (R. 1308 ) 1892 yılında Atça'da doğdu.Yörük Ali Efenin kızanlarındandır.Babası Hüseyin Tekeli ,4 Nisan 1921 de Atça'nın İşgali yıllarında Yunan Mezalimine uğrayarak, Çomaklı ovasında katledildi.
Tekeli İbrahim Efe (Ertan) 17.02.1986 yılında Atça'da 94 yaşında iken öldü.
GURBETİN ALİ EFE (1897 - 1976)
Gurbetin Ali Efe ( R.1313) 1897 yılında Atça'da doğdu.Yörük Ali Efenin kızanlarındandır. Milli mücadeleye katılmıştır.
Gurbetin Ali Efe (Koç) 1976 yılında 79 yaşında vefat etmiştir.
PARMAKSIZIN HASAN EFE (1883 - 1974)
Parmaksızın Hasan Efe (R.1299 ) 1883 yılında Mastavrada doğdu.Urufoğullarından Yörük Musanın oğludur.Çanakkale harbinde parmağının birini kaybattiği için halk arasında parmaksız Hasan lakabı takılmıştır.Yörük Ali Efe'nin kızanlarından olup, Malgaç Baskınına katılmıştır.
Parmaksızın Hasan Efe (Uruk) 1974 yılında 91 yaşında vefat etmiştir. Mezar taşındaki doğum tarihi 1881 olarak sehven yazılmıştır.
( Oğlu Cengiz Uruk 'un ifadesine göre ; Mezar taşındaki doğum tarihi ,oğlu Musa Uruk tarafından yanlış yazdırılmıştır."Babam derdi ki: Ben Atatürkten iki yaş küçüğüm.")
