Atçanın Kuruluşu

2- KURULUŞU :

Bugüne kadar bu topraklar nice medeniyetlerin beşiği olmuş nice milletleri sinesinde yaşatmıştır. Türk tarihi araştırmacısı Yılmaz Öztuna'nın "Türkiye Tarihi" adlı kitabının C.1, S.33'de Batı Anadolu kıyılarına yerleşen ( Büyük Menderes ile Gediz Nehirleri arasında) İyonyalılardan bahsetmektedir. MÖ.2000 yıllarında bu topraklara yerleşmişler,uzun süre Hititlere tabi olmuşlardır. İyonlar zamanla Yunanistan'dan gelen göçmenlerle karışarak Yunanlılaşmışlardır.

İşte bu tarih süreci içinde meydana gelen antik kentlerden; batısında NYSSA (Nisa-Sultanhisar) ,doğusunda MASTAURA (Mastavra-Bozyurt/Nazilli) güneyinde ORTHASİA (Ortasi- Yenipazar ) ile çevrili olan bu yerlerde bir yerleşme merkezinin olduğu yapılan incelemeler ve bulunan antik taşlar bu iddiayı doğrulamaktadır.

Zamanla Lidyalı'ların, Perslerin ve Romalıların yıllarca istilalarına sahne olmuş bu topraklardan geriye birkaç parça antik taş kalmıştır.

Atça'nın kuruluşu Aydın Beyliği'nin kuruluş devrine rastlar. Anadolu Selçuklu Devleti'nin batıya yaptığı seferler sırasında (1299) iki asker şehit olur.Daha sonra buraya iki ayrı türbe yapılır.İşte ta o zamandan beri Atça'nın bulunduğu mevkiye "Türbe Kırı" denilmektedir.
Osmanlı Beyliği devrinde ise Tavas Bey oğullarından "Tavaslı oğlunun At çayırlığı" olarak söylenmektedir.
Yerleşmeye elverişli olan bu topraklara ilk defa ( Bugün Kırcalılar ve Kerpiçciler sülalesi diye anılan ) Behdi Kadılar sülalesinden üç kardeş yurt edinirler.[1]

Atça'nın çevre ovalarında yerleşik hayat sürdüren TAŞLIBEYLİK, DİĞME, HAMAMBAŞI, HASIRCI

gibi obalar bu topraklara yerleşerek Atça'yı meydana getir
mişlerdir. Hamambaşı'ndaki hamam kalıntısı o günlerden bu güne kalan tek eserdir.
Hasırcı mezarlığı ve Veysi Kuyusu bölgesinde yapmış olduğum incelemeler sonucu Atça'nın tarihçesi ile ilgili belge ve bilgiler bize şunu göstermiştir.
Birgili Ali oğlu Molla Hüseyinin oğlu Ali Bilgili (Birgili) ,bir zamanlar okumuş olduğu bir mezar taşını bize şöyle aktarıyor:
"Kelpaşa Hatunu
Sene-i hicri
Tısa, Hamse, Temeniye, Mie
Gafil davranmayın rençberler
Arpa orağında kar yağdı
Kırk baş hayvanım öldü."
Yukarıda taşının bulunamadığı mezar kitabesinden de anlaşılacağı gibi hicri tarih 859 yılını göstermektedir. [2]

Bu tarih milâdi 1454 tarihine rastlar. Bir başka belge olarak Veysi Kuyusu'nda bulunan bir mezar taşının "Esseyit Mustafa ' ya ait olduğu ve ölüm tarihi H.1191 (M.1777) göstermektedir.

Bundan da anlaşılacağı gibi Hasırcı ve Hamam başında bulunan obaların tamamının gelmediğini , bir kısmının burada kalıp daha sonra yerleştiği ortaya çıkmaktadır.Bugün halâ isminin geçmekte olduğu beylerden

Diğme beyi Aydın Bey (Aydınoğlu Mahallesi), Hasırcı beyi Çelebi Bey (Çelebioğlu Mahallesi) hiç kuşkusuz ki Atçalıların atalarıdır.
Yeri gelmişken bir rivayetten söz etmek gerekir. Rivayet olunur ki ; "Aydın bey ile Çelebi Bey bir gün At Çayırlığına (Atça'ya) gelirler. Lâkin kimin hangi bölgeye yerleşeceği bilinmemektedir. Oba şeyhlerinden birine danışılır.Şeyh der ki; İki ok alıp yüksek bir tepeye çıkın. Oradan havaya birer ok atın. Kimin oku nereye düşerse o Bey oraya yerleşsin."Bu Türk töresini yerine getirenBeyler Doğu-Batı olmak üzere yurt edinirler.
Osmanlı döneminde, Aydın sancağı sınırları içinde bir köy olarak kalır. 1864'de Çıkan Vilâyetler Kanunu'na göre Atça, 1867 yılında Nazilli kazasına (ilçe) bağlı bir Nahiye (Bucak)olmuştur.

H.1297 (M.1880) yılı Nahiye Müdürü :Osman Bey, Katip :Aziz Efendi 'dir. H.1308 (1891) yılında Nahiye Müdürü : Ömer Rahmi Bey. Naib (Vekil): İsmail Hakkı Efendi.Tahrirat Katibi (Yazı işleri memuru) : Mıkırdıç Efendi.Vergi katibi (Vergi memuru-Tahsildar) : Salim Efendi. [3]

05.05.1929 tarih ve 1426 sayılı kanun gereği yapılan bir düzenleme ile,Atça merkez olmak üzere Kılavuzlar adıyla, Nazilli'ye bağlı bir nahiye olur.

01.04.1958 tarihinden itibaren , 7033 sayılı kanunla Sultanhisar'ın ilçe olmasından sonra Kılavuzlar ismi kaldırılarak Atça Nahiyesi adıyla Sultanhisar'a bağlandı. [4]

1879 yılında belediyelik olan Atça, İstiklâl Savaşı'ndan önce muhtelif binalardan yönetilerek 1935'de yapılan belediye (Uray) binasına taşınmıştır. Bugün bu bina halâ kullanılmaktadır.(5)
Atça, 3 Haziran 1335 (1919) Salı günü (Hicri 1337 Ramazanın 4. günü.) Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir.

5 Eylül 1338 (1922) Salı günü düşmandan işgalinden kurtulmuştur. [6]

12.11.2012 tarih ve 6360 sayılı kanun gereği Aydın ilinin Büyükşehir olması sebebiyle 6360 sayılı kanunun 1. maddenin 3. ve 6. fıkrasına göre 30.03.2014 tarihinden itibaren, belde belediyelerinin tüzel kişiliği kaldırılmış, köyler mahalle olarak, belediyeler ise belde ismiyle tek mahalle olarak bağlı bulundukları ilçenin belediyesine katılmıştır. İllerin bucakları ve bucak teşkilatları kaldırılarak, Atça ,Sultanhisar’a bağlı bir mahalle olmuştur.[7]

Not: 1958 yılından önce çıkartılan nüfus cüzdanlarında ‘’Doğum yeri : Atça’’ , ‘’Nüfus kütüğüne yazılı olduğu yeri ‘’ sayfasında

Vilayeti : Aydın, Kazası :Nazilli, Nahiyesi : Kılavuzlar, Mahalle veya köyü : Çelebioğlu (veya Aydınoğlu ) yazmaktadır.

Yukarıda: Nazilli Nüfus Memurluğunun 22.11.1933 yılında verilmiş bir Nüfus Hüviyet Cüzdanı görülmektedir.

İZMİR-AYDIN DEMİRYOLU ŞİRKETİ (The Ottoman Railway from Smyrna to Aidin of his Imperial Majesty the Sultan):

Osmanlı devleti ,11 Temmuz 1856 tarihli bir ferman ile bir İngiliz şirketine, İzmir ile Aydın arasında 130 kilometre uzunluğunda bir demiryolu inşası ve işletmesi imtiyazı vererek İlk demiryolu yapımına başlandı.

Ancak demiryolu. hattının inşası 1866’da sona erdi. (R. 20 Temmuz 1282) 1Ağustos 1866 da Aydın Tren İstasyonu törenle hizmete girdi.

1876 yılında Osmanlı hükümet ile varılan anlaşma sonucunda, şirket imtiyaz süresini 1 Ekim 1910 yılına kadar uzatmak şartıyla bu hattı Aydın’dan başlayarak, Sultanhisar,Atça,Nazilli ve Kuyucak’a kadar uzatmaya başladı. 57 kilometrelik bu hat 1881’de tamamlandı ve işletmeye açıldı. 1882’de yeni bir anlaşmayla da hat 96 kilometre uzatılmasıyla Sarayköy’e kadar getirildi.

İzmir-Aydın Demiryolu Şirketi Tren İstasyonları: BASMANE (İzmir), GAZİEMİR ,MENDERES, CUMAOVASI, DEVELİKÖY, TEKEKÖY ,PANCAR, TORBALI KONAK, TEPEKÖY, SAĞLIK, SELÇUK ,ÇAMLIK, ORTAKLAR ,SAZLIKÖY, SÖKE ,GERMENCİK, AYDIN ,UMURLU ,KÖŞK KARAALİ, SULTANHİSAR, ATÇA, İSABEYLİ, NAZİLLİ,KUYUCAK,BURHANİYE,SARAYKÖY [8]

1891 tarihli Aydın Vilayeti Salnamesine göre ,

Kemer (İzmir)-Atça gidiş dönüş bilet ücreti: 1.mevki (sınıf) :147 kuruş - 3.mevki : 108 kuruş.

Adi (normal) bilet ücreti: 1.mevki: 98 kuruş.- 3.mevki : 22 kuruş. [9]

^{KERVAN YOLLARI}

Eskiden, kara nakliyatı at, katır, eşek ve daha ziyade develerle yapılırdı. Şehirler arası ulaşım ve ticaret , kazma kürekle, insan gücüne dayanarak yapılan taş yada toprak zeminli yollardan yapılırdı.Atça’nın kuzeyinden geçen kervan yolu ,Batıdan Sultanhisar Malgaç Çayından başlayan,Devrant,Atça Harlak çeşmesi, Türbeler, Kavaklar kahvesi, Çomaklı mezarlığı,Deveci çeşmesi,Çomaklı, Sülüklü çeşme,Diğme ,İsabeyli,Dallıca,Nazilli ordu caddesi ile Nazilli 5 Eylül ilkokulu önünden geçerek devam eden yoldur.1950 den sonra motorlu taşıtların artmasıyla bu günkü Devlet Karayolu yapılarak,kervan yollarının önemi kalmamıştır.

...................................................................................................................................................................

[1] Emekli öğretmen Sarâ GÜÇ. Atça Çevre İncelemesi.(Atça bu sülaleden çoğalmış değildir.Behdikadılar sülalesiAt çayırlığına ilk yerleşen ve o günlerin varlıklı ailelerindendir.Zaman içerisinde diğer obalar da At çayırlığına gelerek yurt tutmuşlardır.)

[2] Arapçada ; Tısa:9 , Hamse:5 , Temeniye: 8 , Mie: 100 demektir.

[3]Salname-i Vilayet-i Aydın H.1297 M.1880 . İbrahim Cavid,Aydın Vilayeti Salnamesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara-2010,s.155

[4] Atça Belediyesi arşivi.

[5]1890 Aydın Salnamesi’ne göre,Osmanlı İmparatorluğu’nda belediye teşkilatları Tanzimat’tan sonra kurulmağa başlanmıştır. Belediye meclisleri 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi ile oluşturulmuştur. İstanbul dışındaki beldelerin çoğunda 1877 den sonra belediye örgütü kurulmuştur.

II. Meşrutiyett’en sonra Cumhuriyete kadar 1913 tarihli geçici “İdarei Umumiye-i Vilayet Kanunu” ile valiler güçlendirilmiş; liva yönetimi mutasarrıfa verilmiş kaza, nahiye ve köy örgütü korunmuştur.

1918 yılındaki Aydın Vilayeti’nin sancakları İzmir, Aydın. Saruhan(Manisa) ve Denizli dir

Aydın livasının mülki sınırları: İzmir, Çeşme, Ayasluğ(Selçuk), Tire, Birgi, Güzelhisar(Aydın merkez), Sultanhisar, Kestel(Nazilli), Bozdoğan, Arpaz, Yenişehir, Alaşehir, Sart(Salihli) kazaları(ilçeleri) ile kurralarından (köylerinden) meydana gelmektedir.

Uray = Belediye . T.D.K Büyük Sözlük.[ Türk Dili Tetkik Cemiyetinin 1934 te türettiği kelimelerdendir. (Yargıtay,Danıştay vb.gibi) Bugün Uray kullanılmamaktadır. ]

Menşei : Uruk,Uru (Vasili Radloff,Türkolog-Uygurca ve Çağatayca ) kökünden türetilmiştir. Aile ,akraba aşiret,halk anlamlarındadır.(Tarama Dergisi Cilt 10-12 s.131-1247, Türk Dili Tetkik Cemiyeti,Devlet Matbaası ,İstanbul-1934)

[6] İstiklal Harbi Gazetesi - Ömer Sami Coşar, Sayı:20

Kuva-yı Milliye'nin Aydın'da Doğuşu -Sadettin Demirayak,Sayfa: 38

[7] 06 Aralık 2012 tarih ve 28489 sayılı Resmi Gazete.

[8] Osmanlı İmp.İlk Demiryolu,Gülçin Uzuntepe,Yüksek Lisans Tezi,A.Ü.Sos.Bil.Enst.,Eskişehir-2000

[9] İbrahim Cavid,Aydın Vilayeti Salnamesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara-2010,s.305

Paylaş

Bugün : 26

Dün : 40

Toplam : 236475